Organy podatkowe przejawiają w ostatnim czasie zwiększoną aktywność w zakresie ścigania wyłudzeń podatku VAT w ramach tzw. przestępstw karuzelowych. Używają w tym celu wielu środków, w tym zautomatyzowanego systemu STIR czy systemu jednolitych plików kontrolnych. Niestety, nawet nowoczesne systemy techniczne nie gwarantują, iż uczciwi podatnicy mogą spokojnie funkcjonować i rozliczać się z podatku VAT.
Najczęściej to kontrahent „podejrzanego” podatnika cierpi na brak prawa do odliczenia podatku VAT z otrzymanych faktur. Tym samym, najistotniejszym zagadnieniem pozostaje możliwość zachowania prawa do odliczenia podatku VAT podatnika, który został nieświadomie wciągnięty w przestępczy proceder karuzeli VAT.
Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) organy podatkowe są uprawnione odmówić podatnikowi prawa do odliczenia podatku VAT, jeżeli obiektywne przesłanki wskazują, że wiedział lub powinien był wiedzieć, że transakcja mająca stanowić podstawę prawa do odliczenia wiązała się z przestępstwem lub nadużyciem w zakresie podatku VAT. Dla skorzystania z prawa do odliczenia, niezbędne jest aby spełnione zostały warunki: materialny, czyli dostawa towaru oraz formalny, czyli dysponowanie fakturą spełniającą wymogi formalne do odliczenia VAT. Przy spełnieniu ww. warunków, pozbawienie podatnika prawa do odliczenia jest możliwe, gdy na podstawie obiektywnych okoliczności zostanie wykazane, że dostawa została zrealizowana na rzecz podatnika, który wiedział lub powinien był wiedzieć, że nabywając towar uczestniczy w transakcji wykorzystanej do popełnienia oszustwa w podatku VAT. Tylko zatem w takich okolicznościach należy badać należytą staranność (dobrą wiarę) podatnika przy weryfikacji kontrahenta, która pozwala na zachowanie prawa do odliczenia podatku VAT (dla porównania wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 10 lipca 2018 roku, sygn. I SA/Wr 256/18).
Wykazanie należytej staranności (dobrej wiary) jest tematem szerokich opracowań w doktrynie. Nawet samo Ministerstwo Finansów dodało pewien element rozumienia należytej staranności w postaci metodyki skierowanej do administracji podatkowej z wytycznymi, co należy rozumieć przez należytą staranność. Metodyka ta jednak nie jest wiążąca, to znaczy zastosowanie się do niej nie spowoduje automatycznie uznania, iż podatnik dochował należytej staranności i zachowuje prawo do odliczenia podatku VAT. Jako postulat można wskazać, iż dobrym rozwiązaniem byłoby doprecyzowanie przez ustawodawcę kwestii wypełnienia przesłanek należytej staranności w formie powszechnie obowiązującego aktu prawa, który dawałby ochronę podatnikowi, który spełni określone tam warunki. Postulat ten był podnoszony na etapie konsultacji projektu przesłanek należytej staranności.
Jednocześnie, bardzo istotnym dla dochowania należytej staranności przez podatnika powinno być to, iż organy podatkowe nie mogą w sposób generalny wymagać, by podatnik zamierzający skorzystać z prawa do odliczenia VAT w każdym przypadku wnikliwie badał, czy wystawca faktur za towary lub usługi, których odliczenie ma dotyczyć, jest uczciwym podatnikiem czy oszustem podatkowym. Takie stanowisko reprezentują polskie sądy administracyjne jak i TSUE.
Nie można bowiem doprowadzać do swoistego paradoksu, iż uczciwi podatnicy, którzy zakupili towar od „podejrzanego” kontrahenta muszą, w celu udowodnienia należytej staranności, stosować wyszukane środki weryfikacji kontrahenta jak np. dokumentacja wszystkich spotkań z imienia i nazwiska, a nawet numeru PESEL kontrahenta, dokumentacja zdjęciowa wszystkich spotkań oraz wszystkich dostaw towaru, a nawet bezpośrednie sprawdzenie kontrahenta poprzez zaangażowanie organu podatkowego w dokumentowaną transakcję (np. w formie osobistego uczestnictwa lub zdania dokładnej relacji z przebiegu spotkania biznesowego).
Niestety, organy podatkowe w ostatnim czasie - często blokując zwrot podatku VAT - wymagają od uczciwych podatników aż tak daleko posuniętej „należytej staranności”, co stoi w sprzeczności z orzecznictwem polskim oraz europejskim i stanowi jaskrawy przejaw profiskalnego nastawienia organów podatkowych.
Dokonując oceny stopnia staranności, jakiej można racjonalnie wymagać od podatnika, należy mieć również na względzie zasadę proporcjonalności. Organy podatkowe powinny uwzględniać fakt, że zwykłym uczestnikom obrotu gospodarczego nie są dostępne środki dochodzeniowe, rozbudowany aparat śledczy czy narzędzia weryfikacji określonych zdarzeń, jakimi dysponują one same czy organy ścigania (dla porównania wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 10 lipca 2018 roku, sygn. akt I SA/Wr 351/18).
Nierzadko zdarza się, iż organy podatkowe nie biorą tego faktu pod uwagę, traktując podatnika jak równy sobie podmiot, który dysponuje szerokim wachlarzem środków do weryfikacji swojego dostawcy zarówno na etapie nawiązywania współpracy jak i na etapie prowadzenia bieżących transakcji.
Biorąc powyższe pod uwagę, racjonalnie działający podatnik, w celu ograniczenia ryzyka zakwestionowania jego prawa do odliczenia z faktur VAT zakupowych powinien możliwie jak najszerzej weryfikować swojego kontrahenta. Podatnik może wspomagać się przy tym wytycznymi Ministerstwa Finansów i powinien dochować należytej staranności w formie „zwykłej kupieckiej staranności” (wyrok NSA z dnia 26 czerwca 2012 r. sygn. akt I FSK 1200/11, I FSK 1201/11). Tym samym, od podatnika można oczekiwać należytej staranności rozumianej jako zwykła kupiecka, zwyczajowo przyjęta staranność, związana z uzyskaniem przekonania, że towar nie jest nabywany od oszusta oraz podatnik powinien poszukiwać minimalnego, zwyczajowo przyjętego w biznesie, poziomu staranności, a wyznacznikiem powinien być kanon rzetelności kupieckiej i dana praktyka rynkow.
Podsumowując, pomimo związanych z tym trudności, podatnik w celu zachowania prawa do odliczenia podatku VAT z faktur zakupowych powinien wykazać się należytą starannością w weryfikacji swojego kontrahenta. W związku z profiskalnym nastawieniem organów podatkowych i zaostrzającą się ich praktyką, wskazane jest na bieżąco śledzenie rozwoju tematu zachowania prawa do odliczenia podatku VAT w powiązaniu z powszechnymi przestępstwami karuzelowymi.
Tomasz Kośmider
doradca podatkowy
kontakt: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.